BỆNH BÔN ĐỒN KHÍ Những Bài Thuốc Gia Truyền l NHỮNG BÀI THUỐC HAY

BÔN ĐỒN KHÍ
Bệnh này chủ yếu do sợ hãi gây nên. Chứng trạng chính là tự cảm thấy có khí từ bụng dưới xông lên ngực, họng, giống như con heo chạy (bôn đồn), vì vậy gọi là Bôn Đồn Khí.
Tên bệnh Bôn đồn bắt đầu thấy ở sách Nội kinh, cũng có tên chung với các chứng Phục Lương, Tức Bôn, Phì Khí, Bĩ Khí.
Sách Nạn Kinh lại nói rõ thêm về bôn và chứng trạng của bệnh này.
Theo chứng trạng của bệnh Bôn đồn mà xét, cũng giống với bệnh bôn đồn khí, trong sách Kim Quỹ Yếu Lược nhưng một chứng là bệnh tích, một chứng là bệnh khí.
Nguyên Nhân
Về nguyên nhân bệnh bôn đồn, theo thuyết của Trương Trọng Cảnh thì một là vì sau khi sợ hãi, làm cho khí của Can Thận nghịch lên, hai là vì khí hàn thủy, từ bụng dưới xông lên gây ra.
1 - Do Khí Của Can Thận: Sách Kim Quỹ Yếu Lược viết: “Bệnh bôn đồn khí bắt đầu từ bụng dưới xông lên yết hầu, khi bệnh phát ra thì muốn chết rồi lại khỏi, đều do sợ hãi gây nên" và “Bệnh bôn đồn khí xông lên bụng ngực đau, lúc nóng lúc lạnh, dùng bài Bôn Đồn Thang làm chủ. Đó là nói rõ bệnh này do sợ hãi mà gây ra, chủ yếu là bệnh ở hai kinh Can và Thận: Đồng thời chứng trạng này, có thể tái phát nhiều lần.
2- Do Khí Hàn Thủy: Sách Kim Quỹ Yếu Lược có đề cập đến trường hợp "Sau khi cho ra mồ hôi, lại đốt kim châm cho ra mồ hôi, chỗ châm bị lạnh, nổi hạch đỏ tất nhiên phải bôn đồn. Khi từ bụng dưới xông lên Tâm. Cứu trên các hạch, mỗi chỗ một mồi, và dùng bài Quế Chi Gia Quế Thang làm chủ. Sau khi cho ra mồ hôi, dưới rốn thấy động, muốn phát bôn đồn, dùng bài Phục Linh Quế Chi Cam Thảo Đại Táo Thang làm chủ. Chứng trước là do mồ hôi ra quá nhiều, tâm dương không mạnh, mà lúc châm lại không cẩn thận phòng lạnh, thì khi lạnh lấn vào đột nhiên phát bệnh bôn đồn khí, chủ yếu do khí lạnh xông lên.
Điều Trị
Nên dùng phép ôn trung, tán hàn làm chủ yếu, dùng bài Quế Chi Gia Quế Thang nhưng cũng nên tùy chứng mà gia giảm. Chứng sau cũng do sau khi cho ra mồ hôi, tâm dương không đủ, hoặc người đó sẵn có thủy khí ở hạ tiêu, nhân lúc tâm dương không đủ, thủy khí muốn động cho nên dưới rốn máy động mà chưa đến nỗi nghịch lên, cho nên cách chữa lấy trợ dương, hành thủy làm chủ, dùng bài Phục Linh Quế Chi Cam Thảo Đại Táo Thang.
Nhưng khi thủy hàn nghịch lên, cũng không phải đều do khi trị liệu hư hàn, thấy hàn tụ ở dưới, nghịch mà chạy lên, cho nên sách Thiên Kim Yếu Phương dùng phép ôn dương để giáng nghịch có bài Bôn Đồn Khí Thang. Sách Y Học Tâm Ngộ có bài Bôn Đồn Hoàn. Hai bài này để bổ sung sự thiếu sót của sách Kim Quỹ Yếu Lược.
Một Số Bài Thuốc Kinh Nghiệm
+ Sâm Luyện Lệ Chi Thang (Hồ Bắc Trung Y Tạp Chí 1990, 6): Đảng sâm, Xuyên luyện tử đều 9g, Trần bì, Cam thảo (chích), Sài hồ, Mộc qua đều 5g, Thăng ma 7g, Phục linh 6g, Cát hạch, Lệ chi hạch đều 12g.. Sắc uống. Dùng cho trẻ nhỏ 1~2 tuổi.
TD: Bổ trung, thăng hãm, tán hàn, lợi thấp, lý khí, chỉ thống. Trị trẻ nhỏ bị sán khí.
Đã trị 102 ca, khỏi 42, chuyển biến tốt 40, không kết quả 20. Đạt tỉ lệ 80,2%. Trung bình uống 3~7 thang, đa số uống 15 thang thì khỏi. Có 8 ca bị tái phát, còn lại đều khỏi.
+ Tiểu Nhi Sán Khí Thang (Tân trung Y 1988, 4): Ô mai nhục, Cát hạch nhân, Thạch lựu bì, Chỉ xác, Xuyên luyện tử, Tiểu hồi, Hướng dương quỳ cán nhục bạch tâm 10g, Ngô thù du 6g, Nhục quế 3g. Sắc uống.
TD: Sơ Can, hoãn cấp, ôn kinh, tán hàn, táo thấp, kiện Tỳ, lý khí, chỉ thống. Trị tiểu nhi sán khí.
Đã trị 40 ca, nhẹ thì uống 3 thang, nặng uống 6~9 thang đều khỏi.
+ Tề Sán Phương (Tứ Xuyên Trung Y 1989, 7): Ngô thù du, Thương truật đều 12g, Đinh hương 3g, Bạch hồ tiêu 12 hột. Sấy nhỏ lửa, tán bột để dành dùng. Mỗi lần dùng 3~4g, trộn với dầu Mè cho đều, đắp vào vùng trên rốn, dùng băng rốn băng cố định lại. 1~2 ngày thay một lần. Nếu vùng bệnh phản ứng với thuốc đắp thì có thể cách 1~2 ngày đắp một lần.
TD:Ôn kinh tán hàn, lý khí, táo thấp, chỉ thống. Trị tề sán.
Đã trị 10 ca, đều khỏi, theo dõi 2 năm sau không thấy tái phát.
+ Noãn Cân Cử Sán Thang (Ấu Khoa Điều Biện):Hồ lô ba, Lệ chi hạch, Cát hạch, Sơn tra hạch, Đảng sâm đều 9g, Ba kích, Tiểu hồi, Thanh bì,, Xuyên luyện tử, Mộc hương đều 6g, Thăng ma 3g. Sắc uống.
TD: Noãn Can, tán hàn, thăng cử dương khí. Trị Hồ sán (loại hàn ngưng ở Can kinh, khí hư hạ hãm).
+ Thoái Dịch Thang (Tứ Xuyên trung Y 1985, 3): Phục linh, Trạch tả, Trư linh, Bạch truật, Quế chi, Xa tiền tử, Tiểu hồi, Trần bì, Thanh bì đều 10g, Lệ chi hạch, Cát hạch đều 30g,, Binh lang, Ô dược, Mộc hương đều 10g. Sắc uống.
TD: Ôn kinh tán hàn, hành khí, trừ thấp. Trị thủy sán.
Đã trị 4 ca đều khỏi hẳn.
+ Trị Sán Phương (Tứ Xuyên Trung Y 1985, 9): Phật thủ, Binh lang, Lệ chi hạch đều 9g, Hương phụ, Ngô thù du, Tiểu hồi, Cát hạch, Thanh bì đều 6g. Cam thảo 3g. Sắc uống.
TD: Sơ Can, lý khí, tán hàn, chỉ thống. Trị khí sán.
Đã trị 10 ca đều khỏi hẳn.
+ Thủy Sán Thang (Trung Y Tạp Chí 1987, 6): Tiểu hồi 10g, Binh lang, Ô dược, Xa tiền tử, Ngưu tất, Đương quy, Xích thược, Trạch tả đều 5g, Cát hạch 3g, Trư linh, Phục linh đều 6g, Nhục quế (cho vào sau) 3g, Hắc sửu (sao), Bạch sửu (sao) đều 3g. Sắc uống.
TD: Sơ Can, lý khí, ôn kinh, tán hàn, hoạt huyết, lợi thủy. Trị trẻ nhỏ niêm mạc dịch hoàn có nước (thủy sán).
Thường uống 5~10 thang là khỏi.
+ Câu Sán Thang (Cát Lâm Trung Y Dược 1986, 2): Hương phụ, Mộc hương đểu 15g, Sơn tra, Xuyên luyện tử đều 10g, Tam lăng, Nga truật (sao dấm), Khương hoàng, Đởm nam tinh, Thần khúc, Cát hạch đều 5g, Hoàng liên, Ngô thù du, Đào nhân, Chi tử, Lai phục tử đều 2,5g. Sắc uống.
TD: Sơ Can, lý khí, ôn kinh, tán hàn, tiêu viêm, tán kết. Trị phúc cổ câu sán.
Đã trị 21 ca, đều khỏi.
+ Kiện Tỳ Hóa Đờm Thang (Trung Quốc Trung Y Bí Phương Đại Toàn): Đảng sâm, Bạch truật, Trạch tả, Cốc nha, Mạch nha, Bán hạ (chế) đều 9g, Trần bì 4,5g, Cam thảo (chích) 3g, Mẫu lệ (nấu trước) 30g, Tiêu Dao Hoàn 9g (uống với nước thuốc sắc).
TD: Kiện Tỳ, hóa đờm, sơ Can, lý khí, trị trẻ nhỏ dịch hoàn ứ nước (thủy sán).
(Cốc nha, Trạch tả kiện Tỳ lợi thủy; Trần bì, Bán hạ hóa đờm; Mẫu lệ thu liễm; Tiêu Dao Tán bổ khí huyết, trị bệnh ở Can Tỳ; Đảng sâm, Bạch truật, Chích thảo ích khí, kiện Tỳ).
Đã trị 33 ca, khỏi hoàn toàn 100%. Uống 1~3 tháng, nhiều nhất là 6 tháng đều khỏi. Sau 6 tháng theo dõi không thấy một ca nào tái phát.
Thuốc Đắp Ngoài
+ Ngô thù du 6g, Mộc qua 10g, Tiểu hồi 12g, Xuyên luyện tử, Cát hạch đều 20g. nghiền nát, chia làm 2 phần, bọc lại. Đem rang cho nóng lên, chườm vào chỗ đau, nguội lại thay bao khác, cứ luân phiên thay đổi hai bao trên. Ngày làm một lần, mỗi lần khoảng 1 giờ (Hồ Bắc Trung Y Tạp Chí 1990, 6).
Châm Cứu
+ Thiên ‘Mậu Thích’ (Tố Vấn 63) viết: “Tà khí khách ở lạc của túc Quyết âm, khiến cho người ta bị sán thống, đột nhiên đau, châm ở chỗ thịt giáp móng ngón chân cái, mỗi bên một nốt.Bệnh nhân là con trai, khỏi ngay. Nếu là con gái, một lát sẽ khỏi. Bệnh bên phải châm bên trái và ngược lại”.
+ Hàn Sán: Ôn hóa hàn thấp, sơ thông kinh mạch. Châm tả và cứu huyệt Khí hải, Đại đôn, Tam âm giao. Mỗi ngày châm 1 lần, 7 ngày là một liệu trình.
(Sán khí đa số thuộc Nhâm mạch và kinh Can. Nhâm mạch bệnh gây nên Thất Sán. Kinh túc Quyết âm vận hành ngang qua bụng dưới, khi bệnh thường là chứng Đồi sán, bụng dưới sưng. Túc Thái âm là nơi gân của bộ phận sính dục tụ lại, khi bị bệnh thì bộ phận sinh dục co rút, đau, lan lên rốn, đến hông sườn, vì vậy, dùng huyệt Khí hải của mạch Nhâm để thông lợi khí huyết của mạch Nhâm, ôn hóa hàn thấp, lý khí, chỉ thống; Đại đôn là huyệt Tỉnh của kinh túc Quyết âm Can để sơ Can, hành khí, tán kết, chỉ thống. Phối hợp với huyệt Tam âm giao, thuộc kinh Tỳ, là nơi hội của 3 kinh âm, có thể ôn kinh, tán hàn, hoãn giải đau cấp (Tân Biên Châm Cứu Trị Liệu Học).
. Quan nguyên, Tam âm giao, Đại đôn (Châm Cứu Học Giảng Nghĩa).
+ Thấp Nhiệt Sán: Thanh nhiệt, hóa thấp, tiêu thủng, tán kết. Châm tả huyệt Trung cực, Quy lai, Thái xung, Âm lăng tuyền, Tam âm giao. Mỗi ngày hoặc cách ngày châm một lần. 7 ngày là một liệu trình.
(Trung cực hợp với Tam âm giao có tác dụng sơ thông nhiệt tà ở mạch Nhâm và kinh Can. Dương minh là nơi hội của tông cân, vì vậy dùng huyệt Quy lai, Âm lăng tuyền, Tam âm giao để thanh tiết thấp nhiệt ở kinh Tỳ; Phối hợp với mộ huyệt của Bàng quang là Trung cực để sơ lợi bàng quang khiến cho thấp nhiệt theo thủy đạo bài tiết ra ngoài, để tiêu thủng, tán kết (Tân Biên Châm Cứu Trị Liệu Học).
. Quan nguyên, Quy lai, Thái xung, Âm lăng tuyền, Tam âm giao (Châm Cứu Học Giảng Nghĩa).
+ Hồ Sán: Bổ khí, thăng hãm, chỉ thống. Châm bổ và cứu Quy lai, Quan nguyên, Đại đôn, Tam giác cứu. Mỗi ngày hoặc cách ngày châm một lần. 7 ngày là một liệu trình.
(Dương minh kinh nhiều khí nhiều huyết, là nơi hội của tông cân. Quy lai thuộc kinh túc Dương minh là huyệt dùng trị sán khí có hiệu quả cao. Can kinh vận hành qua bộ phận sinh dục, vì vậy dùng huyệt Đại đôn là huyệt thường dùng trị sán khí; Tam giác cứu là huyệt Ngoài kinh, là huyệt đặc hiệu trị sán khí (Tân Biên Châm Cứu Trị Liệu Học).
. Quan nguyên, Khí môn, Tam giác cứu (Quan nguyên là nơi khí của Tam tiêu xuất ra, vì vậy dùng để bổ nguyên khí, làm cho khí đủ thì sự thăng đề trở lại bình thường. Hợp với huyệt Khí môn, Tam giác cứu làm cho khí hư hãm ở dưới có thể phục hồi dần) (Châm Cứu Học Giảng Nghĩa).
Nhĩ Châm
Chọn huyệt Sinh dục ngoài, Thần môn, Giao cảm, Tiểu trường, Thận, Can. Mỗi lần dùng 2~3 huyệt, kích thích mạnh. Lưu kim 10~20 phút. Cách ngày châm một lần (Tân Biên Châm Cứu Trị Liệu Học).
Tham Khảo
+ Dùng Ngải nhung cứu huyệt Tam giác cứu là chính. Phối hợp với Quan nguyên, Khí hải, Khúc cốt, Khí xung, Xung môn. Mỗi lần dùng huyệt chính còn các huyệt phối hợp thay đổi dùng. Mỗi huyệt cứu 5 tráng, mỗi ngày hoặc 2~3 ngày cứu một lần. Đã trị 50 ca, cứu 1~7 lần đều khỏi (Ngải Cứu Trị Sán Khí – Triết Giang Trung Y Tạp Chí 1981, 16 (9): 429).
+ Châm kết hợp với uống thuốc trị sán khí. Đã trị Phúc ngoại sán 60 ca. trong đó Phúc cổ câu tà sán 41 ca, Trục sán 12, Cổ sán 5, Phục cổ câu hoạt động tính sán 2. Huyệt dùng chính: Bá hội, Khí hải, Quan nguyên, Hội âm, Thận du. Phối hợp với Trung cực, Khúc cốt, Đại hoành, Quy lai. Châm thẳng, lưu kim 5~10 phút. Phối hợp dùng thuốc: Hoàng kỳ 30~60g, Tiểu hồi, Quất hạch nhân, Thục địa, Đương quy, Bạch truật, Thăng ma đều 15g, Nhân sâm, Cam thảo đều 10g.
Đã trị 43 ca vừa châm vừa dùng thuốc, 17 ca chỉ dùng châm cứu. Kết quả: Khỏi 53, có kết quả 6, không kết quả 1 (Lưu Tiết Học, Châm Cứu Phối Hợp Dược Vật Trị Liệu Sán Khí - Tứ Xuyên Trung Y 1989, 7 (11): 51).
+ Châm huyệt Đại đôn, Tam âm giao, Quy lai. Sau khi đắc khí, dùng một miếng Tỏi, châm lỗ ở giữa, lấy Ngải nhung có pha Xạ hương, đặt lên. Mỗi huyệt cứu 1~2 tráng, làm cho vết cứu bỏng lên.
Đã trị 22 ca, giảm nhẹ bệnh 14 (sau khi châm cứu 10~20 ngày chỗ bị sán khí co lên), có chuyển biến 6, không kết quả 2 (Võ Quang Lục, Châm Cứu Liệu Sán Khí 1990, 10 (2): 53